Ünlü düşmesi Türkçe dersi ses bilgisi konusunun alt başlıkları arasında yer almaktadır. Bu konuda ünlü düşmesi nedir? Ünlü düşmesi nasıl meydana gelir? Hangi durumlarda ünlü düşmesi meydana gelmez, ünlü düşmesinin istisnaları, püf noktaları, örnek cümleleri ve örnek kelimelerini ve daha fazla ayrıntıya yer verdik.
Ünlü Düşmesi Nedir?
Ünlü düşmesi: iki heceli ve ikincisi hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan kelimelerin ünlüyle başlayan bir ek alması sonucu son hecesinde var olan dar ünlünün düşmesiyle ortaya çıkan ses olayına ünlü düşmesi denir.
Ünlü düşmesi birden farklı yollarla oluşabilmektedir, genel anlamda pek çok örneği vermeden önce aşağıdaki listede verilen ünlü düşmesi örnek kelimeleri inceleyelim:
Burun kelimesi ->> dar ünlü olan u ekini alınca,
burnu olmuş ve burada burun kelimesinde altı çizili u sesinin düştüğünü görüyoruz.
Birkaç kelimeyi daha tabloda inceledikten sonra ünlü düşmesine örnek sözcükler listesine bakalım.
| Kelimeler | Aldıkları Ekler | Sonuç |
| Ağız | Ağız + ı | Ağzı – ı düştü |
| Fikir | Fikir + i | Fikri – i düştü |
| Kahvaltı | Kahve + altı | Kahvaltı – e düştü |
Bu içeriğimizde ünlü düşmesi konusunun daha iyi anlaşılması için bolca örnek kelime ve cümleye yer vermeye çalıştık. Öğrenciler tarafından gelen aramalara baktığımızda ünlü düşmesine 10 örnek cümle ya da kelime şeklinde örnek sözcük ve cümle istendiği ve bu ihtiyacı karşılamak için bu anlatımda birçok ünlü düşmesi örnek cümleleri ve kelimelerini bulabilirsiniz.
Ünlü Düşmesine Örnekler:
- çevir – çevre
- devir – devre
- ağız – ağzı
- burun – burnu
- koyun – koynu
- göğüs – göğsü
- boyun – boynu
- karın – karnı
- alın – alnı
- beyin – beyni
- beniz – benzim
- gönül – gönlüm
- omuz – omzum
- cisim – cismi
- oğul – oğlu
- sarı (armak) – sararmak
- kahve+altı – kahvaltı
- nehir – nehri
- şehir – şehri
- yalın – yalnız
- fikir – fikri
- akıl – aklı
- savur / savrul
- kavur – kavrul
- pazartesi
- cumartesi
Yukarıdaki ünlü düşmesi örneklerine göz attığınızda özellikle vücudumuzu oluşturan kavramlara ait sözcüklerde ünlü düşmesinin sıkça görüldüğünü fark edebilirsiniz. (ağız, burun, alın, boyun, göğüs gibi…)
ÖNEMLİ
Ünlü düşmesi yazım kuralları açısından önemlidir. Ünlü düşmesinin gösterilmemesi yazım yanlışıdır.
- Alınım kaşınıyor. [YANLIŞ] | Alnım kaşınıyor. [DOĞRU]
- Şehirim İstanbul’dur. [YANLIŞ] | Şehrim İstanbul’dur. [DOĞRU]
- Sağa sola savuruluyorum.. [YANLIŞ] | Sağa sola savruluyorum. [DOĞRU]
- Boyunum tutulmuş. [YANLIŞ] | Boynum tutulmuş. [DOĞRU]
- Akılın yok mu senin? [YANLIŞ] | Aklın yok mu senin? [DOĞRU]
ÖNEMLİ
Özel isimler ve ikilemelerde ünlü düşmesi meydana gelmez.
- Arabanın hızını artıran sürücü ölümle burun buruna geldi. [DOĞRU]
- Arabanın hızını artıran sürücü ölümle burun burna geldi. [YANLIŞ]
- Askerler göğüs göğüse bir savaş veriyordu. [DOĞRU]
- Askerler göğüs göğse bir savaş veriyordu. [YANLIŞ]
- Ufuk’u arayıp bize gelmesini söyledim. [DOĞRU]
- Ufk’u arayıp bize gelmesini söyledim. [YANLIŞ]
-la -le ekleri ve -ar -er ekleri ünlü düşmesine sebep olabilir.
- Yumurta – la ==>> yumurtlamak – a sesi düşmüştür.
- Koku – la ==>> koklamak – u sesi düşmüştür.
- Sarı – ar ==>> sararmak – ı sesi düşmüştür.
Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlü düşmesi meydana gelir.
- Kahve + altı = Kahvaltı
- Pazar – ertesi = Pazartesi
- Cuma – ertesi = Cumartesi
Bazı sözcüklerin etmek – olmak yardımcı fiiliyle birleşmesi sonucunda ünlü düşmesi meydana gelir.
- Kayıp – olmak -> kaybolmak
- Sabır – etmek -> sabretmek
- kahır – olmak -> kahrolmak
- Zikir – etmek -> zikretmek
- Şükür – etmek -> şükretmek
- Hapis – olmak – hapsolmak
Bazı şiirlerde hece sayısını eşitleyip şiir ölçüsünü yakalamak için bazı ünlüler çıkarılır. Bu kullanımda herhangi bir yazım yanlışı yoktur.
Gönül havalanma n’olur
Kanat çalma yele doğru
Yeter dolaştın gurbette
Gel gidek öz ile doğru
Yeşerdi dağlar sümbülü
Şenletti ulusu ili
Sıla bağının bülbülü
Feryad eder güle doğru
Aydınlı Aşık Erbabi
Yer – yön bildiren (ileri, geri, aşağı, yukarı vb.) sözcüklerle yapılan güncelleme ve uyarı sonrasında bu sözcüklerde ünlü düşmesi meydana gelmez.
| DOĞRU | YANLIŞ |
| Aşağıda | Aşağda |
| İleride | İlerde |
| Yukarıda | Yukarda |
| İçeriden | İçerden |
| Burada | Burda |
| Şurada | Şurda |
Ünlü Düşmesi İçin Resimlere Göz Atabilirsiniz…
Ünlü düşmesi konusuyla ilgili aklınıza takılan soruları yorumlar aracılığı ile bizlere sorabilir sorularınıza yanıt bulabilirsiniz.
Ünlü Düşmesi ile ilgili aşağıdaki teste göz atabilirsiniz, cevap anahtarı altında verilmiştir.
1.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi olmamıştır?
A.Karnı acıkmış, mutfağa doğru koşmuştu.
B.Kalbi bu kadar acıklı olaya dayanamadı.
C.Omzuna çantasını almış, yola koyulmuştu.
D.Yıllar sonra hiç görmediği oğluna kavuştu.
2.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi olmuştur?
A.Toprağı sıksan şehit fışkıracak bu vatanda.
B.Şehrin sokaklarında geziyordum yalnız.
C.Arkadaş yurduna düşmanı uğratma sakın.
D.Oğlunun ilacını vermeyi unutmuş bu sabah.
3. Aşağıdaki kelimelerden hangisinde ünlü düşmesi olmaz?
A.burun
B.omuz
C.derin
D.karın
4.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi olmamıştır?
A.Eczaneden defne yaprağı aldım.
B.Tam göğsünden yemişti kurşunu.
C.Yılan zehrini avına batırmıştı.
D.Öğretmen ilmini öğrencilere öğretir.
5.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi olmamıştır?
A.Yatağa erkenden yatıp uykuya daldı.
B.Bayrağı bayrak yapan üstündeki kandır.
C.Kitabın şeklini defterine çiz diye söyledi.
D.Burnu kıpkırmızı olmuştu soğuktan.
6.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi olmuştur?
A.Borcunu vaktinde ödemediği için üzülüyor.
B.Kağnılarla cephane taşıyordu kadınlar.
C.Düğmeleri kopmuş, paçaları sökülmüştü.
D.Sırma saçlı, sürme gözlü bir kız çocuğuydu.
7.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi olmamıştır?
A.Öğretmen bir bayram resmi çizin dedi.
B.Aklımdan tam onu geçiriyordum bende.
C.Sevincimi herkesle paylaşmak istiyorum.
D.Paşam, emrin başım üstüne diye ayrıldı.
8.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi olan bir sözcük vardır?
A.Derginin bu ayki sayısı daha çıkmamış.
B.Bugün keyfi pek yerindeydi nedense.
C.Bilim kurgu filmine gittik babamla.
D.Teybin düğmesi ile kim oynadı böyle
9.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesi olan bir kelime vardır?
A.Çenesini tutmasını bir türlü beceremiyordu.
B.Kask takmadığı için kazada beyni zarar gördü
C.Dersini hep zamanında yapardı.
D.Evde oturup televizyonda film izleyeceğim.
10.Aşağıdaki kelimelerin hangisinde ünlü düşmesi olmaz?
A.boyun
B. beyin
C.oyun
D.keyif
ÜNLÜ DÜŞMESİ TESTİ CEVAP ANAHTARI
1- B 2- D (Oğlunun) 3- C 4-A 5-B 6-A 7-C 8-B (Keyfi) 9- B (Beyni) 10- B
Son Söz
Ünlü düşmesi konu anlatımı ile ilgili istek / öneri / teşekkür mesajlarınızı yorum olarak atmayı unutmayın. 🙂